ZAHARTZAROA MITOZ BETETAKO ALDIA

BAKARDADEA ETA NAGUSIA

ZAHARTZAROA NAGUSIAK HAUTEMANDA

NOLA ZAHARTZEN DUGU

NERABEZAROAK GIZAKI EGIN GINTUEN

HAURTZAROA ETA NERABEZAROA GESELL, PIAGET, WALLON

Gesell	Piaget	Wallon
1.ESTADIOA (oinarrizko funtzioak) (0 ‐ 1 hilabete)  2.ESTADIOA (barruko esplorazioa) (1 ‐ 7 hilabete)  3.ESTADIOA (oratzearen eta manipulazioaren arteko desberdintzea)  (7 ‐ 18 hilabete)	SENTIMENAREN ETA MUGIMENAREN ESTADIOA (0‐2 urte)   a)Egintza erreflexua (0 – 1 hilabete) Haurrak berezko erreflexuak erabiltzen ditu. Garrantzizkoena hurrupatzea da. Jaioberria ahoaren bidez lotzen da ingurunearekin. Errealitatea bere gorputzaren sentsazioetara mugatuta dago. Hurrupatzeko eskema orokorrean zenbait objektu sartzen ditu(mugimendu koordinatuetan). Asimilazio orokorra haurra gose denean bakarrik ematen da; bestela, ezagutzazko asimilazioa gertatuko da. Hau amaren bularra bilatzea eta bereiztea da. Ezagutza praktikoa eta motorra da. Erreflexua errepikatzeak ezagutzazko asimilazioa Dakar.  Akomodazioa ere ematen da, hasieran titiburua ahoan sartu behar zaio, laster titiburua bilatzeko eta harrapatzeko gai izango da. b)Bigarren mailako Erreakzio Zirkularrak   (4 – 8 hilabete) Haurrek interakzio handiagoa dute inguruko objektuekin euren gorputzarekin baino. Objektua existitzen da haurra objektu horrekin zerbait egiten ari bada. Behin eta berriro jostailuak botatzea eta gurasoek batzea euren jolasetako bat izaten da. Adimenaren aurreko ekintzen eta nahita egindako ekintza intentzionalen arteko trantsizio aldia da. Haurren mundua loturarik gabeko hainbat eszenaz osatuta dago. Objektuen kontserbazioan, mugitu diren norabidean bilatuko ditu; eskuan zuen objektua berreskuratzeko esfortzua egingo du; erreakzio zirkular batean dagoenean arreta beste erreakzio zirkular batean ipini eta gero aurreko erreakziora itzuliko da. d)Bigarren Mailako eskemen koordinazioa (8 – 12 hilabete) Eskuratutako eskemen gainean eskema berriak sortzeko joera du. Aurretik arrakasta izandako jokabidea errepikatzeko joera du. Subjektuaren kontzientzia hartzen doa. Bigarren mailako eskemak koordinatuak daude euren artean. <<Eskemen mugikortasunaz>>  bere eskemak testuinguru desberdinetan garatzeko ahalmena izango du. Asimilazioaren hiru urratsak (errepikatzea konturatzea eta orokortzea) konbinatzen dira. Inguruko datuak zer gertatuko den zain egoteko jarrera eragiten diote. Desagertutako/izkutatutako objektuak bilatzen hasten da. Jakin-mina badu. Bere errepertorioan ez zituen soinuak imitatzen ditu. e)Hirugarren Mailako Erreakzio Zirkularrak (12 -18 hilabete) Esperimentazio aktiboaren bitartez beste ekintza eskema batzuk aurkitu nahi ditu. Niaren eta objektuaren arteko erlazioak bilatzen ditu. Objektuaren iraunkortasuna erabat finkatuta dago. Objektuaren bidea ezin du asmatu. Beste portaerak asmatzen ditu esperimentazioaren bidez, pentsamendu konkretua sortuz. Bere jokabideetan aldaketatxoak egiten ditu, nolako ondorioak dituen ikusteko. Imitazioa aktiboagoa, deliberatuagoa eta zehatzagoa da. Objektuen arteko loturak aurkitzen ditu. Badaki leku batetik joaten eta bide beretik itzuli. Kausalitatea objektiboagoa da, badaki berengandik eta bere ekintzen kanpo kausa-sistema bat. Lehen hitza ahoskatzen hasiko da. f)Buru-konbinaketen bidez beste baliabide batzuk asmatzea (18 – 24 hilabete) Beste baliabide batzuk aurkitu/asmatzen ditu, barruko koordinaketen bidez. Badago hitz egiteko gaitasuna. Gaitasun sinbolikoak ekintza ordezkatzen du mundua ezagutzeko. Bere lehen imitazio sinbolikoak(eredua aurrean eduki gabe) eta joko sinbolikoak egiten ditu. Objektuekiko ekintza zuzena ekintza sinboliko batekin ordezkatzen du. Objektuen begi-bistako lekualdaketak eta ikusi gabeko leku aldaketak kontutan izaten ditu, objektuaren kontserbazion zituen mugak gaindituz. <<Balitz bezala>> jokoetan eta jolas sinbolikoetan fokoa aurkitzen du. Efektu baten arrazoia ondorioztatzen du.	INPULTSIBOTASUN MOTORRAREN ESTADIOA (0-3 hilabete) - Bi ardatz nagusi: mugimendua eta jarduera muskularra (Klonikoa àkanpoko sentikortasuna) eta Tonikoa àbarruko sentikortasuna) - Umearen jarduera: jarduera orokorra: Koordinaziorik gabea. Zehaztugabea - Lehenengo jarduera muskularra: Zehaztugabea à Tonikoa EMOZIOEN ESTADIOA (3 – 12 hilabete) • Adierazkortasuna • Hainbat emozio (oinarrizko emozioak: poztasuna, tristura, beldurra, harridura, amorrua) ESTADIO SENTSORIOMOTORRA (1 – 2 urte) • Mundua ikertzeko jarduera • “Alternantziaren legea”: Lehenik, behin eta berriro Bigarrenik, ekintzak aldatu
4.ESTADIOA (ibiltzearen eta hizkeraren  ezartzea)   (18 hilabete ‐ 3 urte) OINEZ IBILTZEAREN ETA LENGOAIAREN EZARTZEA - Pertsonen kontzientzia berria (urte bete eta 9 hilabete) - Arrotzei izu-beldurra izan - Lasaitasuna: aldakorrago, guratsua (2. urtean) - Ahoskatzeko gaitasunari ekin beharra - Hitzak eta ekintzak lotu/uztartu, eta alderantziz - Aldakortasun aldia eta krisialdia (2 urte eta 6 hilabete) - Elkarren kontrako bikoiztasunak  - Burugogorkeria, kontraesanak (ezkortasuna) - Irudikapenaren heltzea - Oreka, batez ere, heldutasun psikomotorra (3. urtean) - Sentimenduaren eta beharren aurrerapena: zu eta biok - Irudimenezko bizitza 5.ESTADIOA (Konformismoa,  orainaldikoaren  urruntzea eta  gizarte  kooperazioa) (3 ‐ 5 urte)  KONFORMISMOAREN, MENDERATZE MOTOREAREN, NORBERE BAIEZTATZEAREN, BEREHALAKO ORAINETIK URRUNTZEAREN ETA LANKIDETZA SOZIALA HASTEAREN ESTADIOA - Egonkortasuna (3. urtean) - Segurtasunik eza - Gehiegizko irudimena - Drama – jokoetako rolak buruz behera jarri	OPERAZIO AURREKO ESTADIOA (2-7 urte) Funtzio sinbolikoa ·         Irudimentala=barneratutako imitazioa bat(eredua) aurrean eduki gabe. ·         Grafismoa=zirriborroen fasea(18/24hila -4 urte) (helburua mugimenduen koordinazioa) ·         Hitzen bidezko ebokazioa=oroitzapena (aurrekoa berregitea). ·         Ahozko eta idatzizko adierazpena=historio bat (ideak lotzea) ·         Jolas sinbolikoa=sekuentzia lortzeko ( ez dag mugarik irudimena erabiliz) Ezaugarri orokorrak: ·         Kontzeptu primitiboak. Esanahi zehatza ezagutu arte, sinplifikatu egin beharko du. Bizitza errazteko. ·         Objektu multzo bateko alerik adierazgarriena hartzen du. Errealitatea murriztuko du. Kontzeptu aurreko pentsaera sinbolikoa (2-5 urte) Haurra zertarako gai da? ·         Kontzeptu primitiboak erabiltzeko gai da. ·         Gauzak biltzeko, baina ez sailkatzeko, hierarkiarik ez du ezartzen, irizpideak, baliabideak falta zaizkio. ·         Zehatzetik zehatzera joateko, orokortzerik ez du, ez daki multzoetan biltzen, pentsamendu estatikoa du. ·         Pausoz-pauso ulertzeko, baian lotu barik (ez du ulertzen pausuen hurrunkera). Hasierako eta azken momentuak ikusten ditu, baina erdi pausoak ez. Ezin du, ulertzeko behar den irudi mentalik eraiki.	ESTADIO PROIEKTIBOA (2‐3 urte) Jarduera proiektiboa (errepresentazioa: seinaleak, indizeak, seinuak eta sinboloak). Adieraziak eta Adierazleak. Momentuz objektuaren presentzia behar du, beratza zerbait adierazteko. Ekintzatik pentsamendura PERTSONALISMOAREN ESTADIOA (3 – 6 urte) Nia apurka-apurka sendotzen da. “Nik zerbait nahi dut” barrura bidean berriro. Egozentrismoan gelditzen da. Jabetu nahi da, pertsona izan nahi du, bere pertsona sendotu behar du. Garapena bilakaeran mugimendu tonikoa eta klonikoa aldiz joango dira. Aldiak: 1.Azpialdia (3. Urtean) Kontra egiteko jarrera, bere iritzia du eta kanporatuko du. Niaren gero eta kontzientzia handiagoa du. Bere burua eta ingurunearekiko kontzientzia handiagoa du. Haurrak egoerak kontrolatzeko modu desberdinak erabiliko ditu, hau da, maltzurkeria eta gezurra. Menperatzeko nahia agertuko da. Autogauzatzera eramango du. Berekoitasuna agertzen da. Gezurra eta maltzurkeria baliabideak dira, laburbideak. Bere posizioa mantentzea , oso sentikorra da. Atentzioa behar du. Hipersentsibilitatea du.
- Mugimenduen kontrola hobetu (4. urtean) - Kanporatze aldia: Bai ahozko bai gizarteko aktibitate motorra gainezkatzea 6.ESTADIOA (tentsioa, krisia  eta familiaren  nukleoa gainditzea        (5 ‐ 10 urte) KRISIAREN ETA TENTSIOAREN ESTADIOA, NIAREN GAINEAN SAKONTZEKOA ETA FAMILIA MARKOA GAINDITZEKOA - Oreka egonkorra eta orokorra (5. urtean) - Ez dago istilurik ez berarekin ez ingurunearekin - Abstrakziorako gaitasun eskasa - Objektuak definitu erabileraren arabera (erabilerari esker) - Tentsio, krisi eta istilu aldia (6. urtean) - Bigarren hortzaldia - Analisi eta bereizketako gaitasun berriak - Bi aldeko polaritate ikaragarria (6 urte eta 6 hilabeteak) (kontrako bikoiztasuna)	Intuiziozko pentsaera (5-7 urte) Haurra zer egiteko gai da? ·         Bi ikuspuntu erabiltzeko ·         Prozesuaren norabide naturala ulertzeko: Kausatik ondoriora doa (sasi-itzulgarritasuna). Kausalitatea erabiltzen du. ·         Objektuen funtsa ezagutzeko (kasu batzuetan). Osotasuna ulertzeko. Biziduntzat hartzen ditu bai bizidunak bai bizigabeak. Irizpidea falta zaio bereiztu ahal izateko.	2.Azpialdia (5. Urtean) Nartzisismo kutsu graziaren garaia. Haurrak erakargarria izan nahi du (bere barrua gogobete. Haurra objektuaren ordezko objektu bihurtzen da, bere nortasuna indartzeko ( oinarria bere burua mirestea). Ondu egiten da. Besteak behar ditu. Gailendu egin behar da. 3. Azpi aldia (5. Urtean) Ereduak imitatzea. Haurrak beste meritu batzuk behar ditu, bere nortasuna indartzen jarraitzeko. Ibilbide Nagusia “lapurretaren” bidez, hori dela eta, erruduntasuna agertuko da. Barkamena eskatu behar du. Azken pausoa: bere mugei erreparatzea eta onartzea beharrezkoa izango da haurraren kasuan. Bera dena izan behar du, berea sustatu behar du.
- Jokaera oldarkorrak gutxiagotu (7. urtean) - Jokaera nagusiak: arreta jarri eta bereizi - Bere burua hobetzeko joera  - Bere pentsamendu eta galderetan zehazteko gai da - Kanporatze aldia ( 8 urte eta 4 urte parekoak dira) - Segurtasun handiagoa eta jakingura intelektuala - Talde batean sartzeko prest egon - Barruko egitura gero eta etenduagoa - Segurtasun eta integrazio maila altuagoa (9. urtean) - Jarrera arloan hobetu - Norbanakoaren motibazioa - Autonomia lortu nahia, eta bere familiari atxikita egon	OPERAZIO ZEHATZEN ESTADIOA (7 – 12 urte)  Operazio Logikoak: -Barneratutako ekintzak: Badaude sortutako operazio logikoak, baina haurrak erabiltzen duen informazioa zehatza da (begi bistakoa). Operazio logikoak inguruarekiko elkarrekintzaren, asimilazioaren eta akomodazioaren ondorioz barneratutako ekintzak dira. -Ekintza Itzulgarriak: 1.Aderantzikatzea edo ukatzea: 2+5=7  7-5=2 5+2=7  7-2=5 2.Konpentsatzea  edo elkarreragina egitea: 100/2=50  50X2=100 ez dira kontrakoak, norabide desberdineko bide berdinak dira. Operazio motak: -Logiko-matematikoak: *Objektu etenak *Ez espaziorik ezta denborarik *Objektuaren funtsa -Infralogikoak: *Objektuen funtsari ñabardurak gehitu *Informazio jarraitua erabili *Aldagaiak erabiliz: espazioa, denbora eta abiadura.
7. ESTADIOA (autodeterminazioa, inbentarioa, ekimena eta sailkapena) (10-16 urte)  10 – 12 urterekin haurrak nahasketak, tentsioak eta krisiak ditu. Organismoan aldaketa fisiologikoak eta psikologiakoak ditu. Tenperatura aldaketak ditu, erraz nekatzen da, aldarte oldarkorra izaten du. Maiz haserreak, suminak, jarrera ezkorrak eta aurkariak ditu. Adiskidetasun sakonagoa da. 12 urterekin bizitza emotiboan eta afektiboan hobekuntzak ditu. Zentzudunagoa eta lagun hobeagoa da. Bere buruaren kontzientzia handiagoa du, era berean, besteak kontuan hartzen ditu. Justiziaz, legaltasunaz, leialtasunaz eta bizitzaz kontzeptu argiak ditu. 13 urterekin barneratze-fasea gertatzen da. Bere baitan biltzen da. Beharrizan, probabilitatea eta baldintza hipotetikoak bere pentsamenduan erabiltzeko gai da. Bere buruaren eta bere inguruko munduaren kontzientzia argiagoa du. 14. urterekin kanporatze-fasea gertatzen da. Gartsuagoa, biziagoa eta lagunartekoa da. Intelektualki arrazoitzea eta eztabaidatzea gogoko du. 15 urterekin lasaiagoa, serioagoa, pentsakorragoa da. Analitikoagoa da, xehetasunak kontutan hartzen ditu. 16 urterekin heldutasunera eta oreka egonkorrera heltzen da. Bere buruaren kontzientzia, autonomia eta egokitzapen pertsonalak eta sozialak oreka eta integrazio egoera hobeagora heldu dira.	OPERAZIO FORMALEN ESTADIOA (12‐ 15 urte) Pentsamendu formalak helduen pentsamendua eta pentsamendu zientifikoa da. Pentsamendu konkretuaren hobekuntzak kontraesan kognitibo batzuk sortzen ditu, logika konkretuak konpondu ezin dituenak. Beste pentsamendu kategoriak behar ditu kontraesanak bereganatu ahal izateko. Kategoria Berri horiek pentsamendu formala osatu dute, abstrakziorako gaitasuna sortuz. Informazio beste era batean erabili behar du operazio formalak egin ahal izateko, Abstrakzioekin lan egin dezake eta hipotesiak egiaztatu, euren teoria propioak eta landuak sortzeko.	NERABEZAROAREN ESTADIOA (12 – 16 urte)  Berriro oreka apurtzen da à Krisi nabarmena Kontra egiteko joera à Nortasun exijentziak Jokabide aktiboa du. Sujetuaren adimen maila handiagoa da eta bere buruaren kontzientzia du. Niaren exijentziek sujetuaren aukera guztiak bereganatzen dituzte. Sentimendu anbibalenteak: Herabetasuna – harrokeria Norberekeria – auto sakrifizioa Desorientatuta dago, bere burua ezagutzearen kezka agertzen du. Kezka erlijiosoa, estetikoa, morala… agertzen dira. Kezka metafisikoa elikatuz à Kezka zientifikoa bihurtu. Zalantza espiritua

Erreferentzia bibliografikoak:

Lopez Paz J.F. (2017) Klaseko apunteak. Bilbao: Deustoko Unibertsitatea.

Lopez Paz J.F. (2012) Bizi zikloan zeharreko giza garapena: oinarria eta praxia. Bilbao: Deustoko Unibertsitatea.

GRAFISMOAREN BILAKAERA

Zirrimarraketa (2-4 urte): Desordenatua (= ezusteko errealismoa)            Kontrolatua                                                    

Izenduna

ZIRRIBORRO DESORDENATUAK:   

Lehenengo zirriborroak 18-24 hilabeterekin.   
Ez dute esanahirik eta desordenatuak dira.   
Beso guztiarekin egiten ditu marrak.
Ariketa bera da garrantzitsuena (txundituta dago).

ZIRRIBORRO KONTROLATUAK:   

Marrak kontrolatzen ditu begiekin.   
Konturatzen da lotura dagoela bere mugimenduen eta marren artean.

ZIRRIBORRO IZENDUNAK:    

Mugimenduak inguruko munduarekin lotzen ditu.    

Ikusitakoa gogoan gordetzeko oinarria.    

Zirriborroek esanahia dute eta izena jartzen die.    

Ez dago loturarik kolorearen eta objektuaren artean.

Eskema aurrekoa (4-7 urte) (= nahi eta ezineko errealismoa)

-Marrazkiak ordenatuz doa irudikapen zehatzagoetarantz.

-Giza irudia da lehenengo irudikapena. 

-Hasieran zapaburua (buru handia).

-Gero, buru handia eta goitik beherako marrak (hankak). 

-Gero, marra gehiago inguruan.

-Modu emozionalean aukeratzen ditu koloreak. 

-Gero, enborra eta, fase landuago batean, besoak. -Irudiak airean ageri dira.

-6 urterekin, giza irudi landua.

Eskematikoa (7-9 urte)   (= errealismo intelektuala)

-Objektuak xehetasun guztiekin irudikatzen ditu.
-Oinarri-lerro batzuk ditu
-Oinarrizko lerro argia 

-Giroa ageri da

-Giza irudi osoa

-Estereotipiarik ez (ez du grafismo finkorik errepikatzen)

-Hirugarren dimentsiorik ez oraindik 

Prozedura batzuk:   

- errealitatean nahasten diren zertzeladak bereizi   

- barrukoa ikusten utzi     - plano batzuk (2 edo 3 perspektiba)    

- benetako koloreen antza duten koloreak

Errealismoa (9-11 urte)   (= ikusizko errealismoa)

-Ezaugarri nagusia: errealitatearen irudikapen zehatza 

 -Xehetasunak zaintzea 

 -Hirugarren dimentsioa 

 -11/13 urtetik aurrera, marrazketaren bilakabidea amaitutzat jo daiteke.

Erreferentzia bibliografikoak:

Lopez Paz J.F. (2017) Klaseko apunteak. Bilbao: Deustoko Unibertsitatea.

Lopez Paz J.F. (2012) Bizi zikloan zeharreko giza garapena: oinarria eta praxia. Bilbao: Deustoko Unibertsitatea.